مهم‌ترین مرکز اجتماعی اسلام

به گزارش روابط عمومی سازمان تبلیغات اسلامی، «مسجد می‌تواند پایگاه همه‌ی کارهای نیک باشد؛ پایگاه خودسازی، انسان‌سازی، تعمیر دل و تعمیر دنیا و مقابله‌ی با دشمن و زمینه‌سازی برای ایجاد تمدّن اسلامی و بصیرت‌افزایی افراد.» (از بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار ائمه جماعات مساجد استان تهران، 31 مرداد 1395) 
آيت‌الله سيدعلی خامنه‌ای، در سخنان خود بارها درباره اهمیت مسجد صحبت كرده‌اند و توصیه‌هایی در زمینه ارتقای مساجد داشته‌اند. آنچه در ادامه می‌خوانيد گزیده‌ای از بیانات ايشان است كه به جهت مجال اندك و امكان استفاده بيشتر، دسته‌بندی و تلخيص شده‌اند.

اهمیت مسجد
*اسلام محل تجمع مردم را بر محور ذکر، دعا و توجه به خدا قرار داده است.
وقتی اجتماع بر محور نماز و ذکر به وجود آمد، آن‌وقت یک معنای دیگری پیدا میکند، یک جهت دیگری پیدا میکند، دلها را به سمت دیگری میکشاند؛ این ابتکار اسلام بود. (31/5/1395)

 *ایجاد مسجد از شمار زیباترین و پرمغزترین ابتکارهای اسلام است.
جایگاه عبادت و پایگاه سیاست، دوگانه‌های به هم‌پیوسته‌ئی است که تصویر مسجد اسلامی و فاصله‌ی آن با عبادتگاه‌های رائج ادیان دیگر را نمایان میسازد. ... مسجد، مظهر آمیختگی دنیا و آخرت و پیوستگی فرد و جامعه در دیدگاه و اندیشه‌ی مکتب اسلام است. (18/7/1389)

*در تاریخ اسلام مساجد مرکزی برای تعلیم بودند.
می‌شنویم و در روایات میخوانیم که در مسجدالحرام یا مسجدالنّبی حلقه‌ی درس زید و عمرو و بکر از نحله‌های مختلف فکری و مذهبی وجود داشت؛ معنای این خیلی متفاوت است با کلیسیا یا با کنیسه‌ی یهودی که فقط میروند آنجا، یک عبادتی میکنند و بیرون می‌آیند. مسجد پایگاه است و این پایگاه بر محور ذکر و نماز است. (31/5/1395)

*در صدر اسلام مسجد مرکز تصمیم‌گیریهای مهم بود.
در صدر اسلام هم، در زمان نبىّ مکرّم اسلام صلی‌اللَّه‌علیه‌وآله‌وسلّم و همچنین در زمان حکومت با برکت امیرالمؤمنین علیه‌الصّلاةوالسّلام، مسجد مرکز همه تصمیم‌گیریهای مهم و کارهای بزرگ بود. (19/10/1375)

*تجسم و تجسد خارجی مسجد، مورد نظر اسلام است.
برطبق بینش اسلامى، یادگارهاى اسلامى عزیز است. خب میشد اسلام به مردم بگوید که بروید در زمین صافى بِایستید نماز بخوانید، عبادت کنید. میگوید نخیر، مسجد بسازید. بنا، عمارت مسجد ‌-اِنَّما یَعمُرُ مَسّْجِدَ الله- و آباد کردن مسجد، اینها همه ملاک است. (28/4/1368)

*مسجد بر محور گوهری همچون نماز شکل می‌گیرد.
مسجد بر محور چنین گوهری [نماز] شکل میگیرد؛ اجتماعی است بر گِرد یک‌چنین حقیقت درخشانی. بنابراین مسجد اهمّیّت دارد، پایگاه است؛ همچنان‌که معروف شده در زبانها واقعاً پایگاه است. (31/5/1395)

*مسجد هم برای نماز و هم برای انواع عبادات دیگر است.
مسجد فقط برای نماز نیست؛ در مسجد انواع عبادات هست. از جمله آن عبادات، تفکّر است که «تفکّر ساعة خیر مِن عبادة سنة»، البته فکر کردن درست افراد مسجد برو، این فکر را به وسیله شنیدن سخنان عالم دین و فقیه به دست می‌آورند. (19/10/1375)

*مسجد هم مرکز تصفیه روح، هم مرکز تفکر و تامل است.
مسجد، هم مدرسه است، هم دانشگاه، هم مرکز تفکّر و تأمل، هم مرکز تصفیه روح، هم مرکز خلوص و مرکز اتّصال بنده به خداست. ارتباط زمین و آسمان است. جایی است که انسان خود را به منبع لایزال فیض و قدرت وصل میکند. انسان در مسجد، خود را به خدا متصّل میکند. (19/10/1375)

*مساجد هسته مقاومت فرهنگی هستند.
]یک نکته] در مورد مسجد عبارت است از هسته‌ی مقاومت. مقاومت وقتی گفته میشود، فوراً ذهن میرود به مقاومت نظامی و امنیّتی و امثال اینها. خب بله، آن هم قطعاً مقاومت است، امّا بالاتر از آن، مقاومت فرهنگی است. حصار فرهنگی، خاک‌ریز فرهنگی در کشور اگر سست باشد، همه‌چیز از دست خواهد رفت. (31/5/1395)

*اقبال مردم به مسجد یکی از علل پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بوده است.
یکی از علل پیروزی این انقلاب مبارک در ایران اسلامی - و یا لااقل سهولت این پیروزی - این بود که مردم به مساجد اقبال پیدا کردند؛ جوانان مساجد را پر کردند و علمای اعلام، مساجد را به عنوان مرکزی برای تعلیم، تربیت، روشنگری افکار و اذهان، مورد استفاده قرار دادند. (19/10/1375)

توصیه‌هایی در زمینه ارتقای مساجد
*تاریخ و سرگذشت مساجد را باید حفظ و تبیین کرد.
مساجد ما غالباً سى چهل سال عمر دارند، تاریخ شنیدنى و زیبایى دارند؛ در این مساجد علما و ائمّه‌ى جماعتى آمده‌اند، رفتارهایى داشته‌اند، مؤمنینى آمده‌اند، جوانهایى تربیت شده‌اند، بسیجهایى صورت گرفته، شهدایى [ داده‌اند ]، پیکرهاى شهیدى به این مساجد برگشته‌اند؛ اینها تاریخ است، اینها سرگذشت‌هاى جذّاب یک مسجد است؛ این سرگذشت‌ها را باید حفظ کرد... اینها را میشود تبیین کرد. (31/5/1395)

*در شهرها باید نشانه‌های اسلامی آشکار شود.
مساجد باید آباد باشد؛ صدای اذان باید از مساجد بلند شود. باید همه نشانه‌های توجه به نماز و اقامه‌ی نماز را در شهر اسلامی - بخصوص در شهرهائی مثل تهران و شهرهای بزرگ کشور - ببینند، باید احساس کنند؛ هم مردم خودمان، هم کسانی که وارد این شهرها میشوند. (29/8/1387)

*در بنای شهر و مراکز جمعیتی، مسجد را همچون قطب باید بنا نهاد.
روح مسجد، کالبد زندگی را پرنشاط و پرانگیزه میسازد. در هر جا سامان زندگی است، مسجد، مرکز و کانون اصلی است. در بنای شهر و روستا، در مدرسه و دانشگاه، در مراکز جمعیتی از بازارهای کسب و کار تا فرودگاهها و جاده‌ها و پایانه‌های سفری و تا آسایشگاهها و بیمارستانها و بوستانها و گردشگاهها، در همه و همه باید مسجد را همچون قطب و محور بنا نهاد. (19/7/1390)

*مساجد را پایگاه معرفت و روشنگری و استقامت ملی به حساب آورید.
اگر کسی خیال کند که در مسجد، فقط چند رکعت نماز میخوانند و بیرون میآیند و این چه تأثیری دارد، خطاست. این‌طور نیست... نماز یک ملت را به قیامِ للَّه وادار میکند. نماز انسانها را از فساد دور و به خلوص و فداکاری نزدیک میکند. (1/10/1375)

*هر مسجد یک پایگاه قرآنی باشد.
مساجد یک محل یک پایگاه قرآنی باشند و با هم ارتباط داشته باشند؛ اینها بروند به مهمانی آنها، آنها بیایند به جلسه‌ی اینها؛ با هم مسابقه بدهند؛ این غیر از این مسابقات رایجی است که اوقاف و دیگران راه می‌اندازند؛ یک چنین کارهایی انجام بگیرد؛ این بهترین مشوّق است برای اینکه جوانها و نوجوان‌ها وارد وادی قرآن‌خوانی بشوند؛ ما به این احتیاج داریم. (14/1/1401)

*مساجد باید کانون موعظه و پرورش اخلاق باشند.
مساجد باید مَدرَسِ تفسیر و حدیث و منبرِ معارف اجتماعی و سیاسی و کانون موعظه و پرورش اخلاق باشد. ...میان مسجد و مراکز آموزشی در هر محل، همکاری و پیوند تعریف شده و شایسته‌‌ای برقرار گردد. چه نیکوست که دانش آموزان برجسته و ممتاز در هر محل، در مسجد و در برابر چشم مردم و از سوی امام جماعت، تشویق شوند. (18/7/1389)

*مسجد باید محلّ رفت ‌و آمد دائمی مردم باشد.
آباد کردن مساجد، زنده نگه داشتن مساجد، یکی از کارهای واجب است. البتّه ما در سطح کشور نسبت به جمعیّت، مسجد که کم داریم امّا همانی هم که داریم، بعضی‌هایش یا شاید بسیاری‌اش، معمور نیست، آباد نیست. حدّاکثر [این است که] وقت نماز باز میکنند، نماز آنجا خوانده میشود، بعد درِ مسجد بسته میشود! این[طور] نمیشود. مسجد بایستی محلّ رفت ‌و آمد دائمی مردم باشد. (21/4/1402)

*از سکولار شدن مسجد بپرهیزید.
بعضى‌ها مسجد را از مسائل سیاسى میخواهند بکلّى برکنار بدارند. [ میگویند] آقا شما وارد سیاست نشوید، کار خودتان را بکنید. کار خودتان یعنى چه؟ یعنى بیایید همان نمازتان را بخوانید و بروید؛ فقط پیش‌نمازى محض. این همان سکولاریسم است. (31/5/1395)

*مسجد نباید وسیله زحمت و آزار مجاوران خود گردد
مسجد باید در هر منطقه و محل؛ مأمن و مایه‌ی خیر و برکت باشد و به طریق اولی، وسیله‌ی زحمت و آزار مجاوران نگردد. پخش صداهای آزاردهنده بویژه در شب و هنگام آسایش مردم، کاری ناروا و در مواردی خلاف شرع است. (18/7/1389)

ارتباط جوانان با مساجد
* مسجد جاذبه‌ای برای تشویق جوان به اعمال عبادی و اجتناب از گناهان است.
ابزارهای ترغیب جوانان به التزامِ عملی به دین، خیلی مهم است... [برای اینکه] چیزی بتواند این جوان را به اعمال عبادی و اجتناب از گناهان تشویق کند، عواملی، جاذبه‌هایی وجود دارد؛ یکی از این جاذبه‌ها مسجد است، یکی از این جاذبه‌ها هیئت است؛ اینها مهم است. (21/4/1402) 

*در مسجد برای جوانان جایگاه خاص ایجاد کنید.
باید براى جذب جوان برنامه‌ریزى کرد... اینکه جوان مسجد را خانه‌ى خود و جایگاه خود بشناسد و به آن اُنس پیدا کند و رفت‌وآمد پیدا بکند، خیلى برکات دارد. (31/5/1395)

*جوانان مسجدی بیشتر به جامعه خیر می‌رسانند.
به‌تجربه ثابت شده جوانی که با مسجد سر و کار دارد و ارتباط دارد، خیرش بیشتر به جامعه میرسد؛ یعنی احتمالش بیشتر است. نه اینکه آدمِ جوان یا غیرجوانِ مسجدی منحرف نمی‌شود؛ چرا، همه‌ی احتمالات وجود دارد، لکن این زمینه یک زمینه‌ی بسیار باارزشی است. (12/2/1402)

*راه جذب جوانها به مساجد تصرّف دل آنهاست.
راه جذب جوان‌ها [به مساجد] تصرّف دل جوان است. دل جوان یک قیامتی است، اوضاعی است. گرایش جوان به معنویّت یکی از آن رازهای بزرگ الهی است. ... شما سخن را، حرف را، اقدام را با معنویّت، با عرفان واقعی، نه عرفان‌های تخیّلی و توهّمی و صوری، یک مقداری آمیخته بکنید، خواهید دید جوان چطور مجذوب می‌شود و می‌آید. جاذبه‌ی جوان در مسجد این‌ها است. (31/5/1395)

وظایف ائمه جماعات
*مدیریت مسجد باید خردمندانه، مسئولانه و حتی عاشقانه باشد.
مدیریت محتوایی و معنویِ مسجد که بر دوش روحانی مسجد است باید خردمندانه و مسئولانه، و حتی عاشقانه باشد. حوزه‌های علمیه برای آماده‌سازی روحانیانی در این طراز، وظیفه‌ئی ذاتی و طبیعی دارند. اگر مسجد، کیفیت شایسته‌ی خود را بیابد، هزینه‌های مادی و معنوی بسیاری از دوش جامعه و مردم و مسئولان برداشته خواهد شد. (19/7/1390)

*حضور روحانی شایسته مایه‌ حیات مسجد است.
بنای مسجد و حضور روحانی شایسته در آن است. هم اکنون با وجود دهها هزار مسجد در کشور، جای هزاران مسجد دیگر در روستاها، شهرها، شهرکها و مجتمع‌های مسکونی خالی است. دسترسی آسان به مسجد، نیاز ضروری مؤمنان و جوانان و نوجوانان ما است. (18/7/1389)

*امامان جماعت باید طبابت معنوی را وظیفه خود بدانند.
روحانی پرهیزگار، خردمند، کارشناس و دلسوز در مسجد، همچون پزشک و پرستار در بیمارستان، روح و مایه‌ی حیات مسجد است. امامان جماعت باید آماده‌سازی خویش برای طبابت معنوی را وظیفه حتمی خود بدانند و مراکز رسیدگی به امور مساجد و حوزه‌های علمیه در همه ‌جا آنان را یاری دهند. (18/7/1389)

*ائمه جماعات با مأمومین جلسات رودررو برگزار کنند.
حرفى که شما با مأمومین خودتان و مسجدى‌هاى خودتان میزنید، از نطق تلویزیونى و مانند اینها بمراتب کارآمدتر و مؤثّرتر است... اگرچنانچه این سلسله‌ى عظیم ائمه جماعات، خوب کار کند و در همه‌جا کار کند... میتوانید جوان و مخاطب را به معناى واقعى کلمه مصونیّت ببخشید. (31/5/1395)

*تبیین مسئله نماز برای مردم یکی از مهمترین کارهای ائمه جماعات است
یکی از کارهای مهمّ ائمّه‌ی محترم جماعات در مساجد، تبیین مسئله‌ی نماز برای مردم است که قدر نماز را بدانیم؛ اگر این شد، نمازها کیفیّت پیدا خواهد کرد. واقع قضیّه این است که نمازهای ما یا در موارد بسیاری بی‌کیفیّت است، یا کیفیّت لازم را ندارد. به عمق اذکار نماز باید رسید. خب، نماز ما [باید] از این آفات چارواداری مصون و محفوظ بمانَد؛ یعنی آفت غفلت درحال نماز، بی‌توجّهی به مفاهیم نماز و به مخاطب نماز که ذات اقدس الهی است؛ این یکی از آفات است. (31/5/1395)